Ολική ή Αναλυτική μέθοδος πρώτης ανάγνωσης

Ολική ή Αναλυτική μέθοδος πρώτης ανάγνωσης είναι η διδασκαλία στην οποία από την αρχή ο μαθητής διδάσκεται την ανάγνωση λέξης ή πρότασης με πλήρες νόημα.

Από την εποχή του Αριστοτέλη υπάρχει η αντίληψη ότι ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται το σύνολο κάθε μορφής, χωρίς να προσέχει τις λεπτομέρειες που την παράγουν.Σύμφωνα με τα πορίσματα της Μορφολογικής Ψυχολογίας, η ανάγνωση ακολουθεί την πορεία: οπτική εικόνα – γλωσσολογική ενέργεια – ακουστική εντύπωση – κατανόηση σημασιολογικού φαινομένου.
Κατά συνέπεια μια πρόταση ή ένα κείμενο με πλήρες νόημα διαβάζεται και γίνεται αντιληπτό σε μικρότερο χρόνο και με περισσότερη ευκολία από κάποιο αντίστοιχο που δε δίνει ολοκληρωμένο νόημα ή είναι δυσνόητο.

Η πρώτη ανάγνωση πρέπει να αρχίζει με λέξεις και φράσεις με ολοκληρωμένο νόημα. Η εκμάθηση μεμονωμένων γραμμάτων ή φθόγγων και ο συλλαβισμός δημιουργούν ασάφεια στο μυαλό του μικρού μαθητή και πολλές φορές πανικό και τρόμο για το μάθημα της ανάγνωσης.
Όταν το κείμενο της πρώτης ανάγνωσης είναι γνωστό και προσιτό στο παιδί, η πρώτη ανάγνωση του δημιουργεί χαρά κι ευχαρίστηση, διότι συνδέεται με το συναίσθημα της ανακάλυψης ότι τα αντικείμενα υπάρχουν, λέγονται και γράφονται με το όνομά τους, σε αντίθεση με τη μέθοδο ανάγνωσης φθόγγων και λέξεων χωρίς νόημα.
Στις συνθετικές μεθόδους χρησιμοποιούνται οι φθόγγοι και τα γράμματα που είναι αφηρημένα και εντελώς συμβατικά σύμβολα. Για παράδειγμα στην Αναλυτικοσυνθετική μέθοδο χρησιμοποιούνται συλλαβές και λέξεις χωρίς νόημα: τα τα τα τα, λα λα λα λα, ταπ και τοπ κ. ά.
Η Αναλυτικοσυνθετική μέθοδος, ενώ παραδέχεται το λογικό σχήμα ολότητα – ανάλυση – σύνθεση, ακολουθεί συνθετικές μεθόδους και ασχολείται με τη σύνθεση των λέξεων, πριν την κατάκτηση από το μαθητή της ολικής εντύπωσης (οπτικής – ακουστικής – νοηματικής) της φράσης και τον οδηγεί στο συλλαβισμό.
Σε αντίθεση με τις συνθετικές μεθόδους, η Αναλυτική Μέθοδος αρχίζει από το όλο και καταλήγει στα μέρη. Ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τις παραστάσεις συνολικά και όχι ως αθροίσματα στοιχείων και εννοιών. Η μορφή των παραστάσεων είναι αποτέλεσμα των αισθήσεων (εξωτερικοί ερεθισμοί) και του πνεύματος (αντιλήψεις). Οι εξωτερικοί ερεθισμοί τυχαίνει να μεταβάλλονται, αλλά οι αντιλήψεις των παραστάσεων παραμένουν οι ίδιες. Όπως, για παράδειγμα, δεν έχουμε πάντα την ίδια αντίληψη για μια πόλη, που τη βλέπουμε από διαφορετικά σημεία . Όταν βλέπουμε από ένα σημείο το κέντρο της πόλης, από άλλο τις ανατολικές ή δυτικές της συνοικίες και από κάποιο τρίτο τη βιομηχανική της περιοχή, την αναγνωρίζουμε επειδή έχουμε την ολική της παράσταση, που ανακαλείται από μόνη της στη συνείδησή μας. Ουδέποτε ανακαλούμε μεμονωμένα τις επιμέρους παραστάσεις για να συνθέσουμε αθροιστικά τη συνολική εικόνα της πόλης.
Η Ολική ή Αναλυτική Μέθοδος πρώτης ανάγνωσης χαρακτηρίζεται από τα παρακάτω θεμελιώδη:

• Στηρίζεται στην αρχή ότι ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται πάντοτε ολοκληρωμένες μορφές. Οι ψυχολόγοι είναι σύμφωνοι με αυτή την αρχή, οποιαδήποτε ψυχολογική κατεύθυνση κι αν ακολουθούν.
• Ανταποκρίνεται στη φύση της ομιλίας, η οποία είναι λόγος με πλήρες νόημα, μορφή και περιεχόμενο μαζί.
• Υποστηρίζει και αναπτύσσει την αυτενέργεια του μαθητή, ο οποίος ανακαλύπτει τις λέξεις και τις φράσεις και αργότερα τους φθόγγους και τα γράμματα.
• Καλύπτει κάθε ιδιαίτερη περίπτωση μαθητή μεμονωμένα, αφήνοντας περιθώριο να αφομοιώσει ο μαθητής ανάλογα με τις δυνατότητές του.
• Μπορεί να ενταχθεί στη διαθεματική διδασκαλία.

Όπως κάθε μεθοδολογία, έτσι και η Ολική ή Αναλυτική Μέθοδος κρύβει κάποιους κινδύνους, τους οποίους ο δάσκαλος πρέπει να γνωρίζει για να τους αποφύγει.

1. Η υπερφόρτωση του μαθητή με λέξεις, προτάσεις ή κείμενα πρέπει να αποφεύγεται με επανάληψη γνωστών λέξεων μέσα στις προτάσεις ή με τη δημιουργία νέων προτάσεων από γνωστές λέξεις.
2. Το «μάντεμα» των λέξεων εμποδίζει τη σταθερή και ασφαλή ανάγνωση. Ο ρυθμός της ανάγνωσης πρέπει να γίνεται με μέτρο. Οι διάφοροι συνδυασμοί των λέξεων στις προτάσεις, οι συνεχείς επαναλήψεις και η ανάλυση σε εύλογο χρονικό διάστημα βοηθούν την κατάκτηση της σωστής ανάγνωσης.
3. Ο ενθουσιασμός των δασκάλων, που λειτουργούν με αυτή τη μέθοδο, τους οδηγεί πολλές φορές σε παρερμηνείες. Τυχαίνει οι μαθητές να κατανοούν την ανάλυση των προτάσεων ή λέξεων, πριν ακόμη τις διδαχθούν. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να διδάσκεται η ανάλυση. Η ανάλυση είναι το ίδιο απαραίτητη όσο και η σύνθεση που ακολουθεί. Ανάλυση και σύνθεση πρέπει να διδάσκονται, όταν οι μαθητές είναι έτοιμοι να τις δεχθούν. Επίσης, οι μαθητές πρέπει να διδαχθούν όλους τους φθόγγους και τα γράμματα που συνθέτουν τις λέξεις, για να γίνει εύκολη η ανάγνωση και η σωστή γραφή.

---

Γενικές οδηγίες Η διδασκαλία αρχίζει με τη χρήση ολοκληρωμένων λέξεων και φράσεων δανεισμένων από τις άμεσες καθημερινές ενέργειες και πράξεις του παιδιού, μέσα σε φανταστικούς διάλογους με τα αγαπημένα του ζώα.

Η φράση, όταν παρουσιάζει μια πλήρη και συγκεκριμένη ιδέα και συνδέεται με τα συναισθήματα και τα ενδιαφέροντα του παιδιού, σταθεροποιείται και μένει πιο εύκολα στη μνήμη, σε αντίθεση από μια ξεκομμένη λέξη, η οποία είναι κομματιασμένη σε συλλαβές και γράμματα.

Το παιδί αντιλαμβάνεται την ομιλία πριν αρχίσει να εκφράζεται με λέξεις. Έτσι, είναι απαραίτητο ο μαθητής να διαβάζει και να επαναλαμβάνει τη φράση πολλές φορές με δυνατή φωνή.

Οι φράσεις, που ανακοινώνονται στις ασκήσεις παρατήρησης, γράφονται στον πίνακα, ο δάσκαλος τις διαβάζει και οι μαθητές τις διαβάζουν πολλές φορές. Στη συνέχεια οι ίδιες φράσεις γράφονται σε μεγάλες καρτέλες και τοποθετούνται στον φελλοπίνακα. Από εκεί τις διαβάζουν και πάλι οι μαθητές, οι οποίοι ήδη έχουν πάρει μικρές ταινίες όπου είναι γραμμένες οι ίδιες ακριβώς φράσεις.
Κάθε καινούρια φράση προστίθεται σε αυτό το καθημερινό «παιχνίδι» της τάξης, μέχρι τη στιγμή που τα παιδιά θα αναγνωρίζουν και θα απομονώνουν τις λέξεις εκείνες που συναντούν πολλές φορές.

Καλό είναι ο δάσκαλος να κάνει την παραγωγή των καρτελών με τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή και να φροντίζει οι αναρτημένες καρτέλες να διακοσμούν την αίθουσα διδασκαλίας για την καλύτερη αισθητική της. Αυτό παράλληλα θα ενισχύει συνειρμικά τις γνώσεις των μαθητών, με την οπτική επανάληψη. Αυτή η πρώτη φάση διαρκεί περίπου δύο μήνες, και πιθανόν κάποιες φορές λίγο λιγότερο, και ολοκληρώνεται όταν όλοι οι μαθητές είναι ικανοί να αναγνωρίζουν τις επαναλαμβανόμενες λέξεις.
Στη συνέχεια αρχίζει η δεύτερη φάση αυτής της ανάλυσης. Ο δάσκαλος αναλύει τις φράσεις σε λέξεις, αρχίζοντας από τις πρώτες, οι οποίες είναι πολύ γνωστές. Οι φράσεις στις μικρές ταινίες που έχουν δοθεί στους μαθητές κόβονται σε λέξεις. Η ανάλυση αυτή στη συνέχεια θα οδηγήσει αβίαστα τους μαθητές στη διάκριση των συλλαβών και των γραμμάτων. Για να γίνει ευκολότερη η αφομοίωση, ο δάσκαλος λειτουργεί όπως στην προηγούμενη φάση, με καθημερινό «παιχνίδι». Και η δεύτερη φάση διαρκεί άλλους δύο μήνες, περίοδος που διασφαλίζει την πραγματική εμπέδωση της ύλης απ’ όλους τους μαθητές, χωρίς να τους κουράζει η επανάληψη.

Στην τρίτη και τελευταία φάση, η οποία διαρκεί ως το τέλος, ο δάσκαλος ασχολείται με τη σύνθεση φράσεων. Καθοδηγεί τους μαθητές να συνθέσουν προτάσεις με τη βοήθεια των γνωστών λέξεων στην αρχή και στη συνέχεια με τη χρήση συλλαβών και γραμμάτων.
Ξεκινώντας από το αξίωμα του συνολικού, η Ολική Μέθοδος επιδιώκει την εκμάθηση της γραφής και της ορθογραφίας λίγες μέρες αμέσως τη μύηση του μαθητή στην ανάγνωση.

Ο μαθητής έχοντας τη συνολική εικόνα της γνωστής φράσης, την ιχνογραφεί με την επιτήρηση του δασκάλου, ο οποίος δείχνει τη σωστή φορά των γραμμάτων. Σ’ αυτό το στάδιο μπορούμε να εντάξουμε στο μάθημα και ασκήσεις γραμματικής. Με την Ολική Μέθοδο ο μαθητής επιτυγχάνει καλύτερα, ευκολότερα και πιο ευχάριστα το στόχο της πρώτης ανάγνωσης και της ορθογραφημένης γραφής. Το σχολείο γίνεται ένας τόπος ευχάριστος για το παιδί – μαθητή, που αισθάνεται το μάθημα σαν παιχνίδι και δεν βλέπει την ώρα διδασκαλίας σαν καταναγκαστικό έργο που θα πρέπει να υποστεί καθημερινά για αρκετές ώρες.

Με την Ολική Μέθοδο το παιδί είναι ο πρωταγωνιστής. Αυτενεργεί και οδηγείται μόνο του στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Καθετί που κατακτιέται από τον ίδιο το μαθητή γίνεται κτήμα του αβίαστα και του δίνει την ικανοποίηση ότι μπορεί να τα καταφέρει μόνο του. Αισθάνεται ότι συμβάλλει το ίδιο στη μόρφωσή του και δεν είναι το παιδί που δεν ξέρει τίποτα και ήρθε στο σχολείο να μάθει από το δάσκαλο – «αυθεντία».
Του Παύλου Δ. Παπαδόπουλου, Σχολικού Συμβούλου 17ης Εκ. Περιφ. Ν. Θεσσαλονίκης