Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΕΝΤΑΞΗΣ ΚΩΦΩΝ ΒΑΡΗΚΟΩΝ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Γεωργιάδης Δημήτριος: δάσκαλος με εξειδίκευση στην εκπαίδευση κωφών-βαρηκόων.
Ξεκινώντας από τη βασική αρχή, ότι κάθε παιδί έχει το θεμελιώδες και αναφαίρετο δικαίωμα της πλήρους ένταξης του στην κοινωνία που ζει, μπορεί να υποστηριχτεί, ότι ο όρος «ένταξη» υποδηλώνει μια διαλεκτική διαδικασία κατά την οποία παιδί και κοινωνία προσπαθούν να προσαρμοστούν αμοιβαία, στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που κάθε μια πλευρά παρουσιάζει, με τις πιο αποτελεσματικές και κατάλληλες μεθόδους.
Κάθε άτομο πρέπει να εφοδιαστεί, όσο γίνεται νωρίτερα, με ένα «διαβατήριο ζωής», που θα το καταστήσει ικανό vα κατανοεί καλύτερα τον εαυτό του και τους άλλους και να συμμετέχει στο συλλογικό έργο και στη συλλογική κοινωνική ζωή.
Ο σεβασμός της διαφορετικότητας και της ιδιαιτερότητας των ατόμων και η εκπαίδευση τους στην κοινωνική ανοχή και το σεβασμό του άλλου, όρος απαραίτητος για τη δημοκρατία, πρέπει να θεωρείται ως μια διαρκής και μεγάλη προσπάθεια. Πρέπει να καλλιεργηθεί η ιδέα μιας ανθρωπότητας πολλαπλών κοινωνικών κατηγοριών, στην οποία ο καθένας θα συμμετέχει ακριβώς το ίδιο στη διαδικασία της διαρκούς ενσωμάτωσης, ανεξάρτητα αν το άτομο είναι προικισμένο ή όχι.
Η παροχή ίσων εκπαιδευτικών ευκαιριών για κάθε παιδί αποτελεί μέλημα κάθε ευνομούμενης και δημοκρατικής κοινωνίας και είναι παρήγορο που και στη χώρα μας οι ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες των παιδιών αντιμετωπίζονται μ' άλλο πνεύμα και καταδικάζεται η κατηγοριοποίησή τους.
Το βαρήκοο παιδί έχει τις ίδιες ανάγκες που έχουν όλα τα παιδιά. Χρειάζεται ένα ζεστό και στοργικό περιβάλλον και μια οικογένεια που θα το εκτιμά, θα το αγαπά γι’ αυτό που είναι. Χρειάζεται ν’ αποχτήσει μια θετική αυτοεικόνα και ν' αναπτύξει την ταυτότητα του. Η περίοδος που το παιδί θα πάει στο σχολείο είναι μια περίοδος μεγάλου άγχους για τους περισσότερους γονείς. Παρόλο που η πλειοψηφία των βαρήκοων παιδιών αρχίζει νωρίς «σχολείο» σε συμβουλευτικά κέντρα και νηπιαγωγεία, οι γονείς θεωρούν την είσοδό του στην τυπική εκπαίδευση σαν μια πολύ κρίσιμη περίοδο για το παιδί. Όμως:
«Νους ορά και νους ακούει
Τα δ’ άλλα κωφά και τυφλά»
Είναι το γνωμικό του ποιητή και φιλόσοφου Επίχαρμου, που θαυμάζονταν για το πνεύμα και το βάθος των γνωμικών του.
Σχετική είναι και η άποψη του Βίκτωρα Ουγκώ που γράφει:
«Τι σημασία έχει η κώφωση του αυτιού, όταν το πνεύμα ακούει; Η μοναδική κώφωση, η κώφωση η αθεράπευτη, είναι η κώφωση του πνεύματος.»
Αυτά και άλλα πρέπει να είχαν υπόψη ένα σμάρι Θρακομακεδόνες, Θεσσαλοί, Επτανήσιοι και δημιούργησαν κατά το σχολικό έτος 1984-85 τα πρώτα τμήματα ένταξης στα 38° και 51° Δημ. σχολεία Θεσ/νίκης. Σήμερα λειτουργεί στο 51ο Δημ. Σχολείο το μοναδικό τμήμα ένταξης.
Στη συνέχεια έχοντας υπόψη την αρχή του Bruner : ότι όλοι μαθαίνουν όλα ή σχεδόν όλα, αρκεί να τα δώσουμε στο γλωσσικό και νοητικό τους επίπεδο θα έπρεπε να έχουμε σαν στόχο την παροχή ποιοτικής και ισότιμης με τα ακούοντα παιδιά εκπαίδευσης. Τούτο γιατί σήμερα πλέον γνωρίζουμε καλά ότι τα βαρήκοα παιδιά έχουν τις δυνατότητες να κατακτήσουν όλες τις γνώσεις, όπως τα ακούοντα παιδιά, με την προϋπόθεση ότι τους παρέχεται «κατάλληλη» εκπαίδευση.
Προσδιορίσαμε τις αρχές, τις συντεταγμένες και τις παραμέτρους που θ’ ακολουθούσαμε. Δεν μας επιτρέπονταν ούτε άστοχες ενέργειες, ούτε σκέψεις αποτυχίας. Συνοψίσαμε τα κυριότερα προβλήματα της εκπαίδευσης σε τρία βασικά ερωτήματα:
Πού έπρεπε να διδάξουμε;
Πώς έπρεπε να διδάξουμε;
Τι έπρεπε να διδάξουμε;
Η πρώτη ερώτηση, το Πού; είχε να κάνει με το σχολικό πλαίσιο που έπρεπε να εκπαιδευτούν τα βαρήκοα παιδιά. Η άποψή μου ήταν και εξακολουθεί να είναι, ότι περιπτώσεις παιδιών που μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες της γενικής εκπαίδευσης, με πρόσθετη στήριξη, πρέπει να ενθαρρύνονται για ένταξη στο "γενικό" σχολείο. Το σχολείο είναι το κοινωνικό πλαίσιο, μετά την οικογένεια και το στενό οικογενειακό περιβάλλον, που δεν θα μεταδώσει στα παιδιά μόνο γνώσεις και εμπειρία, αλλά αξίες, αρχές και κανόνες της κοινωνικής ζωής. Το πιο ανταγωνιστικό επίσης περιβάλλον της τάξης των ακουόντων θεωρούσαμε ότι μπορούσε να δημιουργήσει κίνητρα για τα βαρήκοα παιδιά. Ακόμη θα είχαν τη δυνατότητα να κοινωνικοποιηθούν σ’ ένα περιβάλλον με πιο ομαλό τρόπο και να μάθουν τον τρόπο που κινείται η κοινωνία. Από την άλλη μεριά οι ακούοντες μαθητές θα είχαν τη δυνατότητα να κατανοήσουν από μικρή ηλικία την έννοια των ατομικών διαφορών και να αντιληφθούν την αξία κάθε ανθρώπου μέσα στη διαφορετικότητα του. Γι' αυτό το λόγο το παιδί με προβλήματα ακοής πρέπει να συνεκπαιδεύεται με τα ακούοντα. Μια τέτοια μορφή εκπαίδευσης, που προβάλλεται και διεθνώς, είναι η ένταξη με απώτερο σκοπό την ενσωμάτωση.
Η δεύτερη ερώτηση, το Πώς, είχε να κάνει με τη μέθοδο επικοινωνίας. Η αναζήτηση της μεθόδου επικοινωνίας και της μεθόδου διδασκαλίας έχει δημιουργήσει στο παρελθόν τις μεγαλύτερες ίσως αντιπαραθέσεις. Ένα επίκαιρο θέμα που είχε άμεση σχέση με το σύστημα επικοινωνίας ήταν και οι κοχλιακές εμφυτεύσεις, με αποτέλεσμα να βρεθούμε μπροστά σε ένα καινούριο πληθυσμό παιδιών, που είχε και έχει ανάγκη από συστηματική εκπαίδευση με μεθόδους κύρια προφορικές. Έτσι επιλέξαμε να εκπαιδεύσουμε τους μαθητές /τριες μας με την προφορική-προφορικοακουστική μέθοδο.
Όσον αφορά το τρίτο ερώτημα το Τι; Πιστεύω πως τα βαρήκοα παιδιά είναι το ίδιο ικανά με τα ακούοντα και μπορούν να μάθουν το ίδιο καλά μαθηματικά, γεωγραφία, υπολογιστές όσο ο καθένας μας. Έπρεπε όμως κάποιοι να τα εμπιστευθούν και να τα δώσουν την ευκαιρία να μάθουν. Γι’ αυτό κι εμείς ακολουθήσαμε και εφαρμόσαμε με ελάχιστες προσαρμογές και χωρίς καμιά απολύτως αποδυνάμωση το Αναλυτικό Πρόγραμμα του Υπουργείου Παιδείας και βασίστηκε στα πλαίσια της αρχής, ότι έπρεπε να διδαχθούν, όσο το δυνατό περισσότερα μαθήματα μέσα στις τάξεις ακουόντων, όταν και εφόσον το επέτρεπαν οι ικανότητες και δεξιότητές τους.
Έτσι είχαμε και έχουμε ομάδες μαθητών ή μεμονωμένους μαθητές που παρακολουθούσαν κάποια από τα μαθήματα μέσα στις τάξεις ακουόντων και σε αρκετές περιπτώσεις παιδιών που ενσωματώθηκαν και παρακολούθησαν τα μαθήματά τους αποκλειστικά στις τάξεις αυτές. Αντιλαμβάνεσθε λοιπόν με πόσες εξαιρετικές ικανότητες και δεξιότητες έπρεπε να είναι προικισμένο το βαρήκοο παιδί, αλλά και πόσο μεγάλη προσπάθεια έπρεπε να καταβάλλει για να μπορέσει ν' ανταποκριθεί σ' ένα τόσο απαιτητικό πρόγραμμα, ώστε να μη γευθεί την πίκρα της αποτυχίας.
Η επιτυχία ή η αποτυχία όμως κάθε προσπάθειας σχολικής ενσωμάτωσης δεν είναι ένα τυχαίο γεγονός, αλλά εξαρτάται από την εφαρμογή συγκεκριμένων παραγόντων-κριτηρίων. Απαιτήθηκαν σωστή προετοιμασία, οργάνωση, σκέψη, προγραμματισμός και η εφαρμογή κάποιων συγκεκριμένων και κρίσιμων παραγόντων-μεταβλητών όπως:
(α) Προετοιμασία των βαρήκοων μαθητών-τριών
Προσπαθήσαμε να τους εμφυσήσουμε την αυτοπεποίθηση, τη σιγουριά, την αυτοεκτίμηση και να τα ενθαρρύνουμε ν' αγωνισθούν, γιατί μπορούσαν να τα καταφέρουν. Ν’ αναλάβουν ενεργό ρόλο στην εκπαιδευτική διαδικασία και να επωφεληθούν αποκτώντας γνώσεις και δεξιότητες που θα διευκόλυναν μακροπρόθεσμα την ισότιμη και αυτοδύναμη ενσωμάτωση τους στην κοινωνία.
β) Προετοιμασία των ακουόντων μαθητών-τριών.
Πιστεύαμε πως τα ακούοντα παιδιά μπορούσαν με την κατάλληλη συμπεριφορά τους να διευκολύνουν την προσαρμογή του βαρήκοου παιδιού στο σχολείο, να παρέχουν μοντέλα ορθής συμπεριφοράς και να δημιουργήσουν μ’ αυτά σχέσεις αλληλοβοήθειας και φιλίας.
Δώσαμε μεγάλη βαρύτητα στην προετοιμασία και ενημέρωση των μαθητών για να δεχθούν τους βαρήκοους συμμαθητές τους, όχι με οίκτο ή αδιαφορία, αλλά με ευαισθησία, με καλή διάθεση για συνεργασία και σεβασμό στο πρόβλημα τους.
(γ) Προετοιμασία και ενημέρωση των δασκάλων και των γονέων του γενικού σχολείου.
Η στάση των δασκάλων καθορίζει και επηρεάζει σ’ ένα μεγάλο βαθμό και τη στάση των μαθητών/τριών της τάξης απέναντι στο παιδί με προβλήματα ακοής. Έτσι πριν από την έναρξη του προγράμματος είχαμε πολλές εκπαιδευτικές συναντήσεις και συζητήσεις με τους διευθυντές των σχολείων, τους συλλόγους διδασκόντων και γονέων των σχολείων, που είχαν σαν σκοπό την ενημέρωσή τους για τους στόχους του προγράμματος, την ευαισθητοποίησή τους και την αλλαγή στάσης απέναντι στα παιδιά με προβλήματα ακοής.
(δ) Επικοινωνία και άμεση συνεργασία των δασκάλων της ειδικής και της γενικής αγωγής.
Ενημερώσαμε τους δασκάλους των μαθητών μας για τις δυνατότητες και τις επικοινωνιακές ανάγκες τους, την τροποποίηση του φυσικού περιβάλλοντος της τάξης, τον περιορισμό των θορύβων, τον τρόπο επικοινωνίας, την υιοθέτηση ευέλικτων στρατηγικών διδασκαλίας, για τα προβλήματα των παιδιών και τους τρόπους αντιμετώπισής τους. Έπρεπε να γνωρίζουν τη φιλοσοφία του προγράμματος και τις λεπτομέρειες εξέλιξής τους. Ακολουθούσαμε όλοι το αναλυτικό πρόγραμμα και βρισκόμαστε καθημερινά συντονισμένοι στο ίδιο γνωστικό αντικείμενο
(ε) Συνεχής παρακολούθηση και αξιολόγηση των μαθητών/τριών που ενσωματώνονται.
Από τη στιγμή που το βαρήκοο παιδί ενσωματώνονταν, έπρεπε να παρακολουθήσουμε με συστηματικό τρόπο τη προσαρμογή και την πρόοδό του. Οι γονείς των παιδιών σ’ αυτή τη φάση προσέφεραν χρήσιμες πληροφορίες για την πρόοδο και την προσαρμογή τους στο σχολείο. Η αξιολόγησή τους στο μαθησιακό τομέα γίνονταν καθημερινά, με φύλλα καταγραφής, αξιολόγησης και άλλα τεστ.
Είκοσι χρόνια μετά το τόλμημα αυτό μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι πετύχαμε
Τα βαρήκοα παιδιά, είχαν την ευκαιρία να δημιουργήσουν ποικίλες σχέσεις με τους συνομήλικούς τους, να νιώσουν δυνατά το συναίσθημα της αποδοχής από τους άλλους και να προετοιμαστούν καλύτερα για την αντιμετώπιση της ζωής.
Είναι γενική διαπίστωση ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς, γονείς και μαθητές, ότι και οι ίδιοι ωφελήθηκαν σημαντικά από τις σχέσεις τους με τα βαρήκοα παιδιά, τόσο στην ανάπτυξη των αλτρουιστικών και κοινωνικών συναισθημάτων τους, όσο και στην καλλιέργεια των αρετών της αυτοπεποίθησης, της ανεξαρτησίας, του σεβασμού της προσωπικότητας του άλλου και της αγάπης προς τον συνάνθρωπο. Ένα άλλο θετικό στοιχείο από τη συνεκπαίδευση είναι, ότι η επιτυχία και η πρόοδος των βαρήκοων μαθητών ώθησαν τους συμμαθητές τους ώστε να έχουν καλύτερη απόδοση και αποτελεσματικότητα στις σπουδές τους.
Οι επιδόσεις των μαθητών μας είναι αξιοζήλευτες. Γενική διαπίστωση όλων μας είναι ότι οι μαθητές μας είναι πάρα πολύ καλοί στα Μαθηματικά, στην Ορθογραφία… Στα δευτερεύοντα μαθήματα, όπως η Ιστορία, τα Θρησκευτικά, η Γεωγραφία… όπου δεν υπάρχει πρόνοια γλωσσικών στόχων, εκτός από το γνωστικό σκοπό της διδασκαλίας που έχουν, αποσκοπούσαμε πάντοτε και στην ανάπτυξη της γλώσσας του βαρήκοου μαθητή.
Αναλυτικότερα:
Ανάγνωση:
ü Διαβάζουν με ευχέρεια και η ταχύτητα ανάγνωσης τους είναι περίπου ίδια μ’ αυτή των ακουόντων. (π.χ στην ηλικία των 12 ετών σ ’ ένα λεπτό διαβάζουν περίπου 135 λέξεις)
ü Η ανάγνωσή τους είναι ρέουσα.
ü Το πιο συχνό λάθος τους είναι η παράλειψη του τελικού συμφώνου και ιδιαίτερα του «ς».
ü Η χαμηλή φωνητική ένταση κατά την ανάγνωση τους, ιδιαίτερα στο τέλος των προτάσεων, οφείλεται κυρίως στην ελλιπή αναπνευστική υποστήριξη. Εκπνέουν δηλαδή μεγάλες ποσότητες αέρα στην αρχή των φράσεων με αποτέλεσμα να αναλίσκονται γρήγορα τα υπάρχοντα αποθέματα.
Παραγωγή γραπτού λόγου:
Η γραπτή γλώσσα των βαρήκοων διαφέρει ελαφρώς από αυτή των ακουόντων ως προς:
ü Την παραγωγικότητα, δηλαδή το μήκος των προτάσεων και του κειμένου.
ü Την ευελιξία του γραπτού λόγου, δηλαδή την ποικιλία του λεξιλογίου και τη χρήση λειτουργικών λέξεων.
ü Την πολυπλοκότητα, δηλαδή τη χρήση δευτερευουσών προτάσεων.
ü Οι προτάσεις τους είναι περισσότερο στερεότυπες και αυστηρές στην μορφή τους.
ü Παραλείπουν λέξεις λειτουργικές (άρθρα, συνδέσμους, προσδιορισμούς, προθέσεις).
ü Χρησιμοποιούν περισσότερα ουσιαστικά και ρήματα και λιγότερες αντωνυμίες, βοηθητικά ρήματα, συνδέσμους και παθητική φωνή
Κατανόηση γραπτού λόγου
Το δυσκολότερο μάθημα γι' αυτά είναι η γλώσσα και ιδιαίτερα το στάδιο της νοηματικής διερεύνησης, που όταν γίνεται σε κείμενα του ανθολογίου, τότε οι δυσκολίες είναι ακόμη μεγαλύτερες. Παρόλα αυτά από μετρήσεις που έχω κάνει και αφορούσαν κυρίως την ικανότητα τους:
ü Να ανακοινώνουν αυτά που κατανόησαν
ü Να διαλέγουν και να καταλαβαίνουν τις κύριες ιδέες.
ü Να συγκρατούν ιδέες.
ü Να διακρίνουν τα κύρια μέρη από τις λεπτομέρειες.
ü Ν’ αναγνωρίζουν την οργάνωση των ιδεών και των συναισθημάτων…
Διαπίστωσα ότι οι αντιληπτικές αλλά και οι απομνημονευτικές ικανότητες βαρήκοων και ακουόντων δε διέφεραν σημαντικά, γιατί το ποσοστό επιτυχίας των ακουόντων μαθητών σ΄ αυτά τα τεστ ήταν περίπου 76%, ενώ των βαρηκόων 68%.
Μαθηματικά
Το προφίλ της μαθηματικής επίδοσης των βαρήκοων μαθητών είναι ιδιαίτερα υψηλό. Η ακριβής και ταχεία ανάκληση των βασικών αριθμητικών δεδομένων από τη μνήμη είναι θεμελιώδης προϋπόθεση για την εκτέλεση πράξεων και την επίλυση προβλημάτων.
Το διαπιστώσαμε και στα 12 test του Schonnell (όπου σε συγκεκριμένο χρόνο έπρεπε να λύνουν συγκεκριμένο αριθμό ασκήσεων) ο αριθμός των ασκήσεων που έλυναν οι βαρήκοοι μαθητές ήταν ίδιος και σε αρκετές περιπτώσεις μεγαλύτερος από αυτό των ακουόντων. Η δυσκολία με τη γλώσσα φαίνονταν στην περίπτωση των προβλημάτων. Το πρόβλημα είναι έτσι κι αλλιώς ένα δύσκολο είδος κειμένου με ειδικά χαρακτηριστικά, όχι μόνο για τους βαρήκοους, αλλά και για τους ακούοντες. Όταν μάλιστα περιγράφονται σύνθετες ή ανοίκειες καταστάσεις, με μεγάλες προτάσεις και πολλά δεδομένα, τότε οι δυσκολίες γίνονταν ακόμη μεγαλύτερες.
Η πετυχημένη ένταξη των μαθητών με προβλήματα ακοής έγινε πραγματικότητα, όχι μόνο με βάση τη θετική στάση των γονιών και των εκπαιδευτικών, αλλά και με την παροχή όλων εκείνων των επιπρόσθετων υπηρεσιών που μας στήριξαν στο έργο μας. Η πολιτική της επιλογής της εκπαιδευτικής ένταξης άλλωστε δεν είναι ούτε εύκολη, ούτε ανέξοδη.
Το βαρήκοο παιδί είναι ένα παιδί όπως τα άλλα με σκέψεις και συναισθήματα, με επιθυμίες και ανάγκη για επικοινωνία, με άθικτη διανοητική υπόσταση και ισοδύναμες προοπτικές ανάπτυξης και εξέλιξης. Απλά εκείνο που το διακρίνει είναι η διαφορετική αντιμετώπιση, ώστε να προαχθεί η πνευματική του ανάπτυξη και ολοκλήρωση ως μέλους της κοινωνίας.
Τελειώνοντας και αφού θέλω να ευχαριστήσω όλους τους συναδέλφους μου με τους οποίους συνεργάστηκα όλα αυτά τα χρόνια, τους σχολικούς συμβούλους μου, τους γονείς, το σύλλογο γονέων και κηδεμόνων βαρήκοων μαθητών, αλλά κι εσάς όλους για την υπομονή που είχατε να με ακούσετε, σας παρακαλώ να μην ξεχάσετε το γνωμικό του Πλούταρχου « Τω παρά φύσει, τω πόνω, του κατά φύσιν εγένετο κρείττων». Δηλαδή ο αδικημένος από τη φύση άνθρωπος, έγινε με το μόχθο καλύτερος από το φυσιολογικό.
Βιβλιογραφία
1.Κων. Αλεξάνδρου: Το βαρήκοο παιδί
2.Σουζάνα Παντελιάδου :Εισαγωγή στην Ειδική Αγωγή
3.3ο και 4ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιμόρφωσης-Μονάδα Ειδικής Αγωγής/Κωφών Π.Τ.Δ.Ε Παν/μίου Πατρών.
4. Αθ. Τριλιανού: Η ένταξη των παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στα κανονικά σχολεία-Επιστημονικό Βήμα του Δασκάλου.
Γεωργιάδης Δημήτριος: δάσκαλος με εξειδίκευση στην εκπαίδευση κωφών-βαρηκόων.Ξεκινώντας από τη βασική αρχή, ότι κάθε παιδί έχει το θεμελιώδες και αναφαίρετο δικαίωμα της πλήρους ένταξης του στην κοινωνία που ζει, μπορεί να υποστηριχτεί, ότι ο όρος «ένταξη» υποδηλώνει μια διαλεκτική διαδικασία κατά την οποία παιδί και κοινωνία προσπαθούν να προσαρμοστούν αμοιβαία, στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που κάθε μια πλευρά παρουσιάζει, με τις πιο αποτελεσματικές και κατάλληλες μεθόδους.
Κάθε άτομο πρέπει να εφοδιαστεί, όσο γίνεται νωρίτερα, με ένα «διαβατήριο ζωής», που θα το καταστήσει ικανό vα κατανοεί καλύτερα τον εαυτό του και τους άλλους και να συμμετέχει στο συλλογικό έργο και στη συλλογική κοινωνική ζωή.
Ο σεβασμός της διαφορετικότητας και της ιδιαιτερότητας των ατόμων και η εκπαίδευση τους στην κοινωνική ανοχή και το σεβασμό του άλλου, όρος απαραίτητος για τη δημοκρατία, πρέπει να θεωρείται ως μια διαρκής και μεγάλη προσπάθεια. Πρέπει να καλλιεργηθεί η ιδέα μιας ανθρωπότητας πολλαπλών κοινωνικών κατηγοριών, στην οποία ο καθένας θα συμμετέχει ακριβώς το ίδιο στη διαδικασία της διαρκούς ενσωμάτωσης, ανεξάρτητα αν το άτομο είναι προικισμένο ή όχι.
Η παροχή ίσων εκπαιδευτικών ευκαιριών για κάθε παιδί αποτελεί μέλημα κάθε ευνομούμενης και δημοκρατικής κοινωνίας και είναι παρήγορο που και στη χώρα μας οι ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες των παιδιών αντιμετωπίζονται μ' άλλο πνεύμα και καταδικάζεται η κατηγοριοποίησή τους.
Το βαρήκοο παιδί έχει τις ίδιες ανάγκες που έχουν όλα τα παιδιά. Χρειάζεται ένα ζεστό και στοργικό περιβάλλον και μια οικογένεια που θα το εκτιμά, θα το αγαπά γι’ αυτό που είναι. Χρειάζεται ν’ αποχτήσει μια θετική αυτοεικόνα και ν' αναπτύξει την ταυτότητα του. Η περίοδος που το παιδί θα πάει στο σχολείο είναι μια περίοδος μεγάλου άγχους για τους περισσότερους γονείς. Παρόλο που η πλειοψηφία των βαρήκοων παιδιών αρχίζει νωρίς «σχολείο» σε συμβουλευτικά κέντρα και νηπιαγωγεία, οι γονείς θεωρούν την είσοδό του στην τυπική εκπαίδευση σαν μια πολύ κρίσιμη περίοδο για το παιδί. Όμως:
«Νους ορά και νους ακούει
Τα δ’ άλλα κωφά και τυφλά»
Είναι το γνωμικό του ποιητή και φιλόσοφου Επίχαρμου, που θαυμάζονταν για το πνεύμα και το βάθος των γνωμικών του.
Σχετική είναι και η άποψη του Βίκτωρα Ουγκώ που γράφει:
«Τι σημασία έχει η κώφωση του αυτιού, όταν το πνεύμα ακούει; Η μοναδική κώφωση, η κώφωση η αθεράπευτη, είναι η κώφωση του πνεύματος.»
Αυτά και άλλα πρέπει να είχαν υπόψη ένα σμάρι Θρακομακεδόνες, Θεσσαλοί, Επτανήσιοι και δημιούργησαν κατά το σχολικό έτος 1984-85 τα πρώτα τμήματα ένταξης στα 38° και 51° Δημ. σχολεία Θεσ/νίκης. Σήμερα λειτουργεί στο 51ο Δημ. Σχολείο το μοναδικό τμήμα ένταξης.
Στη συνέχεια έχοντας υπόψη την αρχή του Bruner : ότι όλοι μαθαίνουν όλα ή σχεδόν όλα, αρκεί να τα δώσουμε στο γλωσσικό και νοητικό τους επίπεδο θα έπρεπε να έχουμε σαν στόχο την παροχή ποιοτικής και ισότιμης με τα ακούοντα παιδιά εκπαίδευσης. Τούτο γιατί σήμερα πλέον γνωρίζουμε καλά ότι τα βαρήκοα παιδιά έχουν τις δυνατότητες να κατακτήσουν όλες τις γνώσεις, όπως τα ακούοντα παιδιά, με την προϋπόθεση ότι τους παρέχεται «κατάλληλη» εκπαίδευση.
Προσδιορίσαμε τις αρχές, τις συντεταγμένες και τις παραμέτρους που θ’ ακολουθούσαμε. Δεν μας επιτρέπονταν ούτε άστοχες ενέργειες, ούτε σκέψεις αποτυχίας. Συνοψίσαμε τα κυριότερα προβλήματα της εκπαίδευσης σε τρία βασικά ερωτήματα:
Πού έπρεπε να διδάξουμε;
Πώς έπρεπε να διδάξουμε;
Τι έπρεπε να διδάξουμε;
Η πρώτη ερώτηση, το Πού; είχε να κάνει με το σχολικό πλαίσιο που έπρεπε να εκπαιδευτούν τα βαρήκοα παιδιά. Η άποψή μου ήταν και εξακολουθεί να είναι, ότι περιπτώσεις παιδιών που μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες της γενικής εκπαίδευσης, με πρόσθετη στήριξη, πρέπει να ενθαρρύνονται για ένταξη στο "γενικό" σχολείο. Το σχολείο είναι το κοινωνικό πλαίσιο, μετά την οικογένεια και το στενό οικογενειακό περιβάλλον, που δεν θα μεταδώσει στα παιδιά μόνο γνώσεις και εμπειρία, αλλά αξίες, αρχές και κανόνες της κοινωνικής ζωής. Το πιο ανταγωνιστικό επίσης περιβάλλον της τάξης των ακουόντων θεωρούσαμε ότι μπορούσε να δημιουργήσει κίνητρα για τα βαρήκοα παιδιά. Ακόμη θα είχαν τη δυνατότητα να κοινωνικοποιηθούν σ’ ένα περιβάλλον με πιο ομαλό τρόπο και να μάθουν τον τρόπο που κινείται η κοινωνία. Από την άλλη μεριά οι ακούοντες μαθητές θα είχαν τη δυνατότητα να κατανοήσουν από μικρή ηλικία την έννοια των ατομικών διαφορών και να αντιληφθούν την αξία κάθε ανθρώπου μέσα στη διαφορετικότητα του. Γι' αυτό το λόγο το παιδί με προβλήματα ακοής πρέπει να συνεκπαιδεύεται με τα ακούοντα. Μια τέτοια μορφή εκπαίδευσης, που προβάλλεται και διεθνώς, είναι η ένταξη με απώτερο σκοπό την ενσωμάτωση.
Η δεύτερη ερώτηση, το Πώς, είχε να κάνει με τη μέθοδο επικοινωνίας. Η αναζήτηση της μεθόδου επικοινωνίας και της μεθόδου διδασκαλίας έχει δημιουργήσει στο παρελθόν τις μεγαλύτερες ίσως αντιπαραθέσεις. Ένα επίκαιρο θέμα που είχε άμεση σχέση με το σύστημα επικοινωνίας ήταν και οι κοχλιακές εμφυτεύσεις, με αποτέλεσμα να βρεθούμε μπροστά σε ένα καινούριο πληθυσμό παιδιών, που είχε και έχει ανάγκη από συστηματική εκπαίδευση με μεθόδους κύρια προφορικές. Έτσι επιλέξαμε να εκπαιδεύσουμε τους μαθητές /τριες μας με την προφορική-προφορικοακουστική μέθοδο.
Όσον αφορά το τρίτο ερώτημα το Τι; Πιστεύω πως τα βαρήκοα παιδιά είναι το ίδιο ικανά με τα ακούοντα και μπορούν να μάθουν το ίδιο καλά μαθηματικά, γεωγραφία, υπολογιστές όσο ο καθένας μας. Έπρεπε όμως κάποιοι να τα εμπιστευθούν και να τα δώσουν την ευκαιρία να μάθουν. Γι’ αυτό κι εμείς ακολουθήσαμε και εφαρμόσαμε με ελάχιστες προσαρμογές και χωρίς καμιά απολύτως αποδυνάμωση το Αναλυτικό Πρόγραμμα του Υπουργείου Παιδείας και βασίστηκε στα πλαίσια της αρχής, ότι έπρεπε να διδαχθούν, όσο το δυνατό περισσότερα μαθήματα μέσα στις τάξεις ακουόντων, όταν και εφόσον το επέτρεπαν οι ικανότητες και δεξιότητές τους.
Έτσι είχαμε και έχουμε ομάδες μαθητών ή μεμονωμένους μαθητές που παρακολουθούσαν κάποια από τα μαθήματα μέσα στις τάξεις ακουόντων και σε αρκετές περιπτώσεις παιδιών που ενσωματώθηκαν και παρακολούθησαν τα μαθήματά τους αποκλειστικά στις τάξεις αυτές. Αντιλαμβάνεσθε λοιπόν με πόσες εξαιρετικές ικανότητες και δεξιότητες έπρεπε να είναι προικισμένο το βαρήκοο παιδί, αλλά και πόσο μεγάλη προσπάθεια έπρεπε να καταβάλλει για να μπορέσει ν' ανταποκριθεί σ' ένα τόσο απαιτητικό πρόγραμμα, ώστε να μη γευθεί την πίκρα της αποτυχίας.
Η επιτυχία ή η αποτυχία όμως κάθε προσπάθειας σχολικής ενσωμάτωσης δεν είναι ένα τυχαίο γεγονός, αλλά εξαρτάται από την εφαρμογή συγκεκριμένων παραγόντων-κριτηρίων. Απαιτήθηκαν σωστή προετοιμασία, οργάνωση, σκέψη, προγραμματισμός και η εφαρμογή κάποιων συγκεκριμένων και κρίσιμων παραγόντων-μεταβλητών όπως:
(α) Προετοιμασία των βαρήκοων μαθητών-τριών
Προσπαθήσαμε να τους εμφυσήσουμε την αυτοπεποίθηση, τη σιγουριά, την αυτοεκτίμηση και να τα ενθαρρύνουμε ν' αγωνισθούν, γιατί μπορούσαν να τα καταφέρουν. Ν’ αναλάβουν ενεργό ρόλο στην εκπαιδευτική διαδικασία και να επωφεληθούν αποκτώντας γνώσεις και δεξιότητες που θα διευκόλυναν μακροπρόθεσμα την ισότιμη και αυτοδύναμη ενσωμάτωση τους στην κοινωνία.
β) Προετοιμασία των ακουόντων μαθητών-τριών.
Πιστεύαμε πως τα ακούοντα παιδιά μπορούσαν με την κατάλληλη συμπεριφορά τους να διευκολύνουν την προσαρμογή του βαρήκοου παιδιού στο σχολείο, να παρέχουν μοντέλα ορθής συμπεριφοράς και να δημιουργήσουν μ’ αυτά σχέσεις αλληλοβοήθειας και φιλίας.
Δώσαμε μεγάλη βαρύτητα στην προετοιμασία και ενημέρωση των μαθητών για να δεχθούν τους βαρήκοους συμμαθητές τους, όχι με οίκτο ή αδιαφορία, αλλά με ευαισθησία, με καλή διάθεση για συνεργασία και σεβασμό στο πρόβλημα τους.
(γ) Προετοιμασία και ενημέρωση των δασκάλων και των γονέων του γενικού σχολείου.
Η στάση των δασκάλων καθορίζει και επηρεάζει σ’ ένα μεγάλο βαθμό και τη στάση των μαθητών/τριών της τάξης απέναντι στο παιδί με προβλήματα ακοής. Έτσι πριν από την έναρξη του προγράμματος είχαμε πολλές εκπαιδευτικές συναντήσεις και συζητήσεις με τους διευθυντές των σχολείων, τους συλλόγους διδασκόντων και γονέων των σχολείων, που είχαν σαν σκοπό την ενημέρωσή τους για τους στόχους του προγράμματος, την ευαισθητοποίησή τους και την αλλαγή στάσης απέναντι στα παιδιά με προβλήματα ακοής.
(δ) Επικοινωνία και άμεση συνεργασία των δασκάλων της ειδικής και της γενικής αγωγής.
Ενημερώσαμε τους δασκάλους των μαθητών μας για τις δυνατότητες και τις επικοινωνιακές ανάγκες τους, την τροποποίηση του φυσικού περιβάλλοντος της τάξης, τον περιορισμό των θορύβων, τον τρόπο επικοινωνίας, την υιοθέτηση ευέλικτων στρατηγικών διδασκαλίας, για τα προβλήματα των παιδιών και τους τρόπους αντιμετώπισής τους. Έπρεπε να γνωρίζουν τη φιλοσοφία του προγράμματος και τις λεπτομέρειες εξέλιξής τους. Ακολουθούσαμε όλοι το αναλυτικό πρόγραμμα και βρισκόμαστε καθημερινά συντονισμένοι στο ίδιο γνωστικό αντικείμενο
(ε) Συνεχής παρακολούθηση και αξιολόγηση των μαθητών/τριών που ενσωματώνονται.
Από τη στιγμή που το βαρήκοο παιδί ενσωματώνονταν, έπρεπε να παρακολουθήσουμε με συστηματικό τρόπο τη προσαρμογή και την πρόοδό του. Οι γονείς των παιδιών σ’ αυτή τη φάση προσέφεραν χρήσιμες πληροφορίες για την πρόοδο και την προσαρμογή τους στο σχολείο. Η αξιολόγησή τους στο μαθησιακό τομέα γίνονταν καθημερινά, με φύλλα καταγραφής, αξιολόγησης και άλλα τεστ.
Είκοσι χρόνια μετά το τόλμημα αυτό μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι πετύχαμε
Τα βαρήκοα παιδιά, είχαν την ευκαιρία να δημιουργήσουν ποικίλες σχέσεις με τους συνομήλικούς τους, να νιώσουν δυνατά το συναίσθημα της αποδοχής από τους άλλους και να προετοιμαστούν καλύτερα για την αντιμετώπιση της ζωής.
Είναι γενική διαπίστωση ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς, γονείς και μαθητές, ότι και οι ίδιοι ωφελήθηκαν σημαντικά από τις σχέσεις τους με τα βαρήκοα παιδιά, τόσο στην ανάπτυξη των αλτρουιστικών και κοινωνικών συναισθημάτων τους, όσο και στην καλλιέργεια των αρετών της αυτοπεποίθησης, της ανεξαρτησίας, του σεβασμού της προσωπικότητας του άλλου και της αγάπης προς τον συνάνθρωπο. Ένα άλλο θετικό στοιχείο από τη συνεκπαίδευση είναι, ότι η επιτυχία και η πρόοδος των βαρήκοων μαθητών ώθησαν τους συμμαθητές τους ώστε να έχουν καλύτερη απόδοση και αποτελεσματικότητα στις σπουδές τους.
Οι επιδόσεις των μαθητών μας είναι αξιοζήλευτες. Γενική διαπίστωση όλων μας είναι ότι οι μαθητές μας είναι πάρα πολύ καλοί στα Μαθηματικά, στην Ορθογραφία… Στα δευτερεύοντα μαθήματα, όπως η Ιστορία, τα Θρησκευτικά, η Γεωγραφία… όπου δεν υπάρχει πρόνοια γλωσσικών στόχων, εκτός από το γνωστικό σκοπό της διδασκαλίας που έχουν, αποσκοπούσαμε πάντοτε και στην ανάπτυξη της γλώσσας του βαρήκοου μαθητή.
Αναλυτικότερα:
Ανάγνωση:
ü Διαβάζουν με ευχέρεια και η ταχύτητα ανάγνωσης τους είναι περίπου ίδια μ’ αυτή των ακουόντων. (π.χ στην ηλικία των 12 ετών σ ’ ένα λεπτό διαβάζουν περίπου 135 λέξεις)
ü Η ανάγνωσή τους είναι ρέουσα.
ü Το πιο συχνό λάθος τους είναι η παράλειψη του τελικού συμφώνου και ιδιαίτερα του «ς».
ü Η χαμηλή φωνητική ένταση κατά την ανάγνωση τους, ιδιαίτερα στο τέλος των προτάσεων, οφείλεται κυρίως στην ελλιπή αναπνευστική υποστήριξη. Εκπνέουν δηλαδή μεγάλες ποσότητες αέρα στην αρχή των φράσεων με αποτέλεσμα να αναλίσκονται γρήγορα τα υπάρχοντα αποθέματα.
Παραγωγή γραπτού λόγου:
Η γραπτή γλώσσα των βαρήκοων διαφέρει ελαφρώς από αυτή των ακουόντων ως προς:
ü Την παραγωγικότητα, δηλαδή το μήκος των προτάσεων και του κειμένου.
ü Την ευελιξία του γραπτού λόγου, δηλαδή την ποικιλία του λεξιλογίου και τη χρήση λειτουργικών λέξεων.
ü Την πολυπλοκότητα, δηλαδή τη χρήση δευτερευουσών προτάσεων.
ü Οι προτάσεις τους είναι περισσότερο στερεότυπες και αυστηρές στην μορφή τους.
ü Παραλείπουν λέξεις λειτουργικές (άρθρα, συνδέσμους, προσδιορισμούς, προθέσεις).
ü Χρησιμοποιούν περισσότερα ουσιαστικά και ρήματα και λιγότερες αντωνυμίες, βοηθητικά ρήματα, συνδέσμους και παθητική φωνή
Κατανόηση γραπτού λόγου
Το δυσκολότερο μάθημα γι' αυτά είναι η γλώσσα και ιδιαίτερα το στάδιο της νοηματικής διερεύνησης, που όταν γίνεται σε κείμενα του ανθολογίου, τότε οι δυσκολίες είναι ακόμη μεγαλύτερες. Παρόλα αυτά από μετρήσεις που έχω κάνει και αφορούσαν κυρίως την ικανότητα τους:
ü Να ανακοινώνουν αυτά που κατανόησαν
ü Να διαλέγουν και να καταλαβαίνουν τις κύριες ιδέες.
ü Να συγκρατούν ιδέες.
ü Να διακρίνουν τα κύρια μέρη από τις λεπτομέρειες.
ü Ν’ αναγνωρίζουν την οργάνωση των ιδεών και των συναισθημάτων…
Διαπίστωσα ότι οι αντιληπτικές αλλά και οι απομνημονευτικές ικανότητες βαρήκοων και ακουόντων δε διέφεραν σημαντικά, γιατί το ποσοστό επιτυχίας των ακουόντων μαθητών σ΄ αυτά τα τεστ ήταν περίπου 76%, ενώ των βαρηκόων 68%.
Μαθηματικά
Το προφίλ της μαθηματικής επίδοσης των βαρήκοων μαθητών είναι ιδιαίτερα υψηλό. Η ακριβής και ταχεία ανάκληση των βασικών αριθμητικών δεδομένων από τη μνήμη είναι θεμελιώδης προϋπόθεση για την εκτέλεση πράξεων και την επίλυση προβλημάτων.
Το διαπιστώσαμε και στα 12 test του Schonnell (όπου σε συγκεκριμένο χρόνο έπρεπε να λύνουν συγκεκριμένο αριθμό ασκήσεων) ο αριθμός των ασκήσεων που έλυναν οι βαρήκοοι μαθητές ήταν ίδιος και σε αρκετές περιπτώσεις μεγαλύτερος από αυτό των ακουόντων. Η δυσκολία με τη γλώσσα φαίνονταν στην περίπτωση των προβλημάτων. Το πρόβλημα είναι έτσι κι αλλιώς ένα δύσκολο είδος κειμένου με ειδικά χαρακτηριστικά, όχι μόνο για τους βαρήκοους, αλλά και για τους ακούοντες. Όταν μάλιστα περιγράφονται σύνθετες ή ανοίκειες καταστάσεις, με μεγάλες προτάσεις και πολλά δεδομένα, τότε οι δυσκολίες γίνονταν ακόμη μεγαλύτερες.
Η πετυχημένη ένταξη των μαθητών με προβλήματα ακοής έγινε πραγματικότητα, όχι μόνο με βάση τη θετική στάση των γονιών και των εκπαιδευτικών, αλλά και με την παροχή όλων εκείνων των επιπρόσθετων υπηρεσιών που μας στήριξαν στο έργο μας. Η πολιτική της επιλογής της εκπαιδευτικής ένταξης άλλωστε δεν είναι ούτε εύκολη, ούτε ανέξοδη.
Το βαρήκοο παιδί είναι ένα παιδί όπως τα άλλα με σκέψεις και συναισθήματα, με επιθυμίες και ανάγκη για επικοινωνία, με άθικτη διανοητική υπόσταση και ισοδύναμες προοπτικές ανάπτυξης και εξέλιξης. Απλά εκείνο που το διακρίνει είναι η διαφορετική αντιμετώπιση, ώστε να προαχθεί η πνευματική του ανάπτυξη και ολοκλήρωση ως μέλους της κοινωνίας.
Τελειώνοντας και αφού θέλω να ευχαριστήσω όλους τους συναδέλφους μου με τους οποίους συνεργάστηκα όλα αυτά τα χρόνια, τους σχολικούς συμβούλους μου, τους γονείς, το σύλλογο γονέων και κηδεμόνων βαρήκοων μαθητών, αλλά κι εσάς όλους για την υπομονή που είχατε να με ακούσετε, σας παρακαλώ να μην ξεχάσετε το γνωμικό του Πλούταρχου « Τω παρά φύσει, τω πόνω, του κατά φύσιν εγένετο κρείττων». Δηλαδή ο αδικημένος από τη φύση άνθρωπος, έγινε με το μόχθο καλύτερος από το φυσιολογικό.
Βιβλιογραφία
1.Κων. Αλεξάνδρου: Το βαρήκοο παιδί
2.Σουζάνα Παντελιάδου :Εισαγωγή στην Ειδική Αγωγή
3.3ο και 4ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιμόρφωσης-Μονάδα Ειδικής Αγωγής/Κωφών Π.Τ.Δ.Ε Παν/μίου Πατρών.
4. Αθ. Τριλιανού: Η ένταξη των παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στα κανονικά σχολεία-Επιστημονικό Βήμα του Δασκάλου.
5.Βενέτα Λαμπροπούλου: Πολιτισμικές και Εκπαιδευτικές Ανάγκες του Κωφού Παιδιού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου